cmentarz wojskowy

Informacje historyczne
Pierwsza wzmianka o cmentarzu wojskowym w Sandomierzu po roku 1914, do walk toczonych w okolicy Sandomierza miedzy wojskami państw zaborczych. Przeprowadzona w 1919 r. ewidencja cmentarzy i mogił z wojny światowej wymienia: "...przy szosie Opatowskiej, obok cmentarza parafii Katedra cmentarz wojenny ogrodzony i zadrzewiony...". Według późniejszych, pochodzących z lat 30. dokumentów, na cmentarzu tym pochowanych było 150 żołnierzy armii austro-węgierskiej. Z pisma Ministra Spraw Wewnętrznych do Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach wiemy, że część nazwisk żołnierzy była wówczas znana. Obecnie niemożliwe jest odtworzenie tego spisu. Na przełomie 1919 i 1920 r. epidemia grypy "hiszpanki" zdziesiątkowała żołnierzy stacjonujących w sandomierskich koszarach, którzy chowani byli na tym cmentarzu. W 1923 r. został wzniesiony pomnik poświęcony żołnierzom 4 pułku saperów stacjonującego w Sandomierzu. Tablica umieszczona na pomniku, upamiętniająca udział 4 pułku saperów w wojnie 1918-1920 była systematycznie niszczona po 2 wojnie światowej przez "nieznanych sprawców". W latach 1935-1937 trwały starania o zezwolenie przeprowadzenia komasacji mogił w związku z koniecznością poszerzenia ul. Mickiewicza, wówczas Opatowskiej. Wykonano plan cmentarza i zaznaczono na nim, które mogiły należy przenieść. Polecono wówczas by szczątki żołnierzy armii austro-węgierskiej, których nazwiska były znane, pochowano w grobach rzędowych. Natomiast trwałe urządzenie grobów polskich żołnierzy miało być wykonane w późniejszym terminie. W kwietniu 1939 r. przystąpiono do prac., opracowano kosztorys na wykonanie ogrodzenia i tablic betonowych z nazwiskami. Wybuch wojny we wrześniu 1939 r. przeszkodził w wykonaniu tych planów. Po kampanii wrześniowej poległych żołnierzy polskich chowano we wschodniej części cmentarza, oddzielonej od kwatery z pomnikiem alejką, biegnącą do bramy głównej cmentarza. W rzędzie przy murze północnym są mogiły poległych przy obronie mostu w Sandomierzu. W dalszej części cmentarza chowano także osoby cywilne zmarłe w szpitalu epidemicznym w latach 1939-1943. Po wojnie opiekę nad cmentarzem objęła jednostka wojskowa i Szkoła Podstawowa nr 2 w Sandomierzu.
Opis inwentaryzacyjny
Cmentarz położony pomiędzy ul. Mickiewicza od południa, a murem Cmentarza Katedralnego od północy. Założony na planie nieregularnego czworoboku o osi wschód- zachód, rozdzielony jest na dwie kwatery alejką doprowadzającą do bramy głównej Cmentarza Katedralnego. W części zachodniej cmentarza są mogiły wojskowe z lat 1915-1920, w części wschodniej mogiły z lat 1939-1944.
Kwatera zachodnia z lat 1915-1920.
Kompozycja przestrzenna kwatery oparta była o zarys krzyża łacińskiego o osi wschód-zachód, zamknięta od zachodu szpalerem drzew. Poza szpalerem zbliżona do kwadratu kwatera grobów z 1920 r. główna oś widokowa wprowadzona była na pomnik. Pierwotny układ przestrzenny cmentarza uległ zniszczeniu w 1937 r. w wyniku przesunięcia muru południowego przy poszerzeniu ul. Mickiewicza. Obecnie pierwotny układ przestrzenny jest słabo czytelny. Oś widokowa i kompozycyjna biegnąca w kierunku pomnika pozostała jako alejka, z szeregiem mogił rzędowych po prawej stronie. Plac, na którym usytuowany jest pomnik, ograniczony jest od południa murem cmentarnym, od północy rzędem mogił. Za pomnikiem jest kwatera wydzielona dwoma betonowymi stopniami. Przy murze północnym jest wyżej położona kwatera oddzielona niewysoką skarpą zanikającą w kierunku wschodnim, dostępna dwoma biegami schodków. Groby na cmentarzu ziemne, w betonowych obmurowaniach i z betonowymi niewielkimi krzyżami bez tabliczek i oznaczeń. W części wschodniej w rzędzie grobów przy bocznej furtce grób Antoniego Sypy st. sierż 4 pułku 4 batalionu saperów. Jest to grób ziemny, w betonowym obmurowaniu, na którym wspierają się słupki ogrodzenia i obelisk zwieńczony krzyżem. W północno-zachodniej części cmentarza duży, drewniany krzyż postawiony w 1989 r. na symbolicznej Mogile Katyńskiej.

cmentarz wojskowy

Kwatera wschodnia, poległych w 1939 r.
Ogrodzona murem kamiennym, dostępna przez furtkę z kutego żelaza w murze zachodnim. Mogiły ziemne w układzie rzędowym o osi wschód-zachód. W rzędach przy murze północnym pochowani są żołnierze z kampanii wrześniowej. Mogiły wydzielone betonowym obmurowaniem, krzyże betonowe wg jednego wzoru. Na niektórych krzyżach zachowane prostokątne tabliczki metalowe. W części zachodniej rzędu północnego mogiły pojedyncze, we wschodniej mogiły zbiorowe. W pozostałej części kwatery rzędy mogił objęte wspólnym obmurowaniem. Na nich zachowane szczątki krzyży drewnianych. W kilku przypadkach są, usypane wtórnie, niewielkie ziemne kopce i osadzone żelazne krzyże. Nadto cztery lastrykowe grobowce.