cmentarz wojenny

Informacje historyczne
W czasie okupacji niemieckiej (1939-1945) na Cmentarzu Katedralnym urządzono cmentarz honorowy dla żołnierzy SS i Wehrmachtu. Znany jest układ grobów i lista pochowanych tam żołnierzy. Kwatera niemiecka usytuowana była przy północnym murze cmentarza - w miejscu, gdzie obecnie jest mogiła poległych pod Pielaszowem. Po wojnie przeprowadzono ekshumację i szczątki przeniesiono na Cmentarz Komunalny. W 1944 r. w ramach realizacji planu "Burza" w Inspektoracie Sandomierskim AK nastąpiła mobilizacja 2. i 3. Pułku Piechoty AK. Zgrupowaniem w majątku Żurawica koło Sandomierza dowodził Bronisław Polit ps. "Grom", komendant Placówki Obrazów, który przekazał dowództwo por. Władysławowi Gutowskiemu ps. "Sztaba". W czasie mobilizacji kpt. Ignacy Zarobkiewicz ps. "Swojak", mianowany na dowódcę 1bat. 2 pp. Leg. z oddziałami placówek: Sandomierz, Wilczyce, Dwikozy odmaszerował w kierunku Pielaszowa, natomiast kompania z Placówki Obrazów miała dołączyć do batalionu w rejonie Pęczyn. Było to jednak niemożliwe ze względu na ciągły ruch wojsk niemieckich na szosie Sandomierz-Opatów. W związku z tym Placówka Obrazów została włączona do 7. i 8. kompanii w Klimontowie. Wskutek utraty łączności z dowódcą 2 pp. AK majorem Antonim Wiktorowskim "Krukiem", oddział kpt. "Swojaka" został otoczony przez Niemców pod Pielaszowem. 25-31 sierpnia 1944 r. doszło do bitwy tragicznej dla Polaków, zginęło wielu żołnierzy, wielu dostało się do niewoli i zostało rozstrzelanych. Wśród zabitych było 11 uczniów tajnego liceum sandomierskiego, z których 7 po wojnie pochowano we wspólnej mogile na Cmentarzu Katedralnym. W latach 80. obok wspomnianej mogiły położono tablice upamiętniające martyrologię żołnierzy AK. W 1990 r. Związek Sybiraków ufundował tablicę poświęconą pamięci tych, którzy zginęli w łagrach.

cmentarz wojenny

Opis inwentaryzacyjny
Mogiła poległych pod Pielaszowem w 1944 r. usytuowana jest wzdłuż północnego muru cmentarza, na osi głównej alei. Mogiła poprzedzona jest niewielkim czworobocznym placykiem, na którym stoi ołtarz. Mogiła w formie prostokątnej betonowej płyty z niewysoką nastawą wzdłuż dłuższego boku. W centralnej części nastawy umieszczono betonowy krzyż okolony metalową cierniową koroną, a po bokach betonowe płonące znicze. Na nastawie 7 tablic z nazwiskami poległych i fotografiami na porcelanie. Na krzyżu napis: "N O W 1 komp. 1 bat. 2 pp. Leg. AK poległym pod Pielaszowem 3 sierpnia 1944" Na nastawie: "Poległych w walce o wolność, cześć. Wiosnę ich życia zgasił wróg germański - ofiarę ich przyjął Bóg i nad Polską zorzę wolności zapalił".
Po obu stronach mogiły proste płyty nagrobne wykonane z betonu. Jedyną ich dekorację stanowi wycięty w betonie Krzyż Walecznych wypełniony drobnym, jasnym tłuczniem. Nad każdą płytą jest niewielki, brzozowy krzyż z zawieszoną koroną cierniową z drutu kolczastego.
Po lewej stronie zbiorowa mogiła żołnierzy 1 batalion pp Leg. AK rozstrzelanych przez Niemców w Lipniczku 30.VII.1994 r. uczestników bitwy pod Pielaszowem. Na mogile druga tablica poświęcona pamięci żołnierzy z batalionu "Swojak" poległych w bitwie 25-31 czerwca 1944 r.
Po prawej stronie symboliczna mogiła tych, którzy nie zostali pochowani na cmentarzach. Obok symboliczna mogiła z dwiema tablicami poświęconymi martyrologii żołnierzy AK.
Po lewej stronie, prostopadle do mogił żołnierzy AK, jest grób poległych w walce o utrwalenie władzy ludowej. Na betonowej płycie nagrobek w formie trzech stojących tablic, z których środkowa wyższa i szersza zwieńczona jest białym orłem na czerwonym polu.