cmentarz wojenny

Na Rynku Starego Miasta, przy ścianie południowej ratusza znajduje się płyta z czarnego granitu, upamiętniająca tragiczne wydarzenia z okresu II wojny światowej. Wykonana z czterech przylegających do siebie kamiennych elementów bryła, swoją formą nawiązuje do płyty nagrobnej. Została ufundowana przez mieszkańców Sandomierza w 1964 roku, w dwudziestą rocznicę drugiej egzekucji polskich patriotów, członków ruchu oporu z ziemi sandomierskiej. W górnej części granitowej płyty widnieje płaskorzeźba orła piastowskiego w herbie, a poniżej napis:

WASZA MĘCZEŃSKA ŚMIERĆ 
ZRODZIŁA WOLNOŚĆ I ŻYCIE
W dolnej części:
PAMIĘCI OBYWATELI POLSKICH 
ZAMORDOWANYCH W TYM MIEJSCU PRZEZ 
NIEMIECKICH FASZYSTÓW W DNIACH 18.XI.1943 R. - 1.VII.1944 R. 
SPOŁECZEŃSTWO SANDOMIERZA W XX ROCZNICĘ

Tragiczne wydarzenia, jakie miały miejsce 18 listopada 1943 roku to publiczna egzekucja członków ruchu oporu. Zostali oni rozstrzelani przez niemiecki pluton egzekucyjny przed południową ścianą Ratusza (w miejscu gdzie obecnie znajduje się pamiątkowa płyta). Rozstrzelani w 1943 r. - 8 osób - pochowani zostali w sekcji nr 21 cmentarza, zwłoki potem ekshumowano i przeniesiono do grobów rodzinnych. Pozostał tylko grób Tadeusza Czai.

Mogiła na Cmentarzu Komunalnym - rozstrzelani 1 lipca 1944 r.

cmentarz wojennyInformacje historyczne
19 listopada 1943 r. i 1 lipca 1944 r. Niemcy wykonali dwie egzekucje na zakładnikach w odwecie za działanie grup partyzanckich. Mogiła rozstrzelanych w drugiej egzekucji znajduje się w sekcji nr 22, na wschód od głównej bramy cmentarza. Pochowanych tam jest 18 ofiar egzekucji, ciała dwóch zostały zabrane przez rodziny.
1a lipca 1944
W 1950 r. zanotowano, że mogiła była w formie odarniowanego kopca ziemnego, na którym postawiono drewniany krzyż. W 1986 r. PP PKZ z-d. w Sandomierzu wykonały płytę z czerwonego piaskowca z wykutymi nazwiskami tych rozstrzelanych, którzy spoczywają w mogile. Na płycie pominięto nazwiska dwóch ofiar, których ciała zostały przeniesione do grobów rodzinnych.
Opis inwentaryzacyjny
Na niewielkim cokole położona jest kamienna, prostokątna płyta, a na niej lekko skośnie umieszczona nieco mniejsza. Na płycie wykuty jest orzeł oraz tekst: "Grób Polaków rozstrzelanych przez okupantów niemieckich na Rynku sandomierskim 1 lipca 1944". Obok orła krzyż i nazwiska rozstrzelanych. Płyta wykonana jest z czerwonego piaskowca.1b lipca 1944

W lipcu na rynku w Sandomierzu policja bezpieczeństwa dokonała egzekucji 20 więźniów, zginęli: Marceli Zwierzyk, Stefan Przywłocki z Postronnej, Mieczysław Jędrzejewski i Gustaw Dybiec z Chmielowa, Jan Partyka z Kichar Nowych, Józef Kwiatkowski z Kol. Gutwin, Władysław Cichocki z Ptaszkowa, Jan Wójcik ze Stopowa, Stefan Jurkowski, Władysław Dębniak, Jan Ptasiński, Antoni Małeczyk, Jan Ściwiarski, Wacław Jop, Stanisław Jęczmień, Stanisław Jeruzal, Stefan Heba, Stanisław Skowron, Władysław Gębura, Andrzej Waliszeski z Wiktoryna.

Źródło: Ruch oporu na ziemi opatowsko-sandomierskiej 1939-1945 - Piotr Matusak