Rodowód 2 Pułku Piechoty Legionów

Rodowód 2 Pułku Piechoty Legionów sięga do tradycji Legionów Polskich gen. Dąbrowskiego, armii Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Oficjalne formowanie 2 pułku piechoty rozpoczęło się w sierpniu 1914 r. w ramach II Brygady Legionów. Pierwszym dowódcą został płk Zygmunt Zieliński. W październiku pułk wyruszył na front karpacki, na Węgry. Walczył w komitacie Marmarosz Sziget, a następnie na Huculszczynie. Prowadził ciężkie walki na Węgrzech pod Őkermőzo i ponownie na Bukowinie pod Kirlibabą. Wsławił się 17 czerwca 1915 r. w walkach pod Rarańczą, czym zakończył swój udział w kampanii bukowińsko-besarabskiej. W końcu października 1915 r. został przerzucony na Wołyń. Przez zimę 1915/16 trwał na walkach pozycyjnych nad rzeką Styr. W okresie czerwcowej ofensywy gen. Brusiłowa pułk walczył pod Hruziatynem, a następnie wycofał się na wschód. Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 r. wszedł w skład Polskiego Korpusu Posiłkowego i został przeniesiony na Bukowinę. 15 lutego 1918 r. - działając w ramach 2 Korpusu Polskiego - wsławił się w bitwie pod Rarańczą brawurowym atakiem na bagnety, przerwał front austriacki i przeszedł na terytorium Rosji. W bitwie tej dowodził ppłk Michał Żymierski. Żołnierzy, którym nie udało się przekroczyć linii frontu internowano w obozach na Węgrzech. Ostatnią większą walką 2 pułku piechoty w tej wojnie była całodzienna bitwa z wojskami niemieckimi pod Kaniowem 11 maja 1918 r.

2pp Pożegnanie d-cy 2 pp. Leg. płk dypl. Ludwika de Laveaux, marzec 1936 r.

W wolnej Polsce 2 pułk piechoty został odtworzony na początku 1919 r. w Jabłonnie. Rozkazem Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego z 24. I. 1919 r. pułki piechoty o numerach od 1 do 9 otrzymały nazwy pułków legionowych. Pułk wszedł w skład I Dywizji Legionów Polskich, która 23. V. 1919 r. została przemianowana na II Dywizję. Dowództwo pułku objął mjr Trojanowski. 12. IV. 1919 r. I batalion dowodzony przez kpt. Emila Czaplińskiego wyjechał na Front Litewsko-Białoruski i po kilku dniach natarł na Lidę. W 2-ej połowie maja dołączył II batalion i pod koniec czerwca III batalion. W połowie sierpnia 1919 r. pułk walczył o Borysów i tam pozostał do wiosny 1920 r. W maju 1920 r. w czasie ofensywy rosyjskiej 2 pp. Leg. niezwykle ofiarnie bronił się przez kilkanaście dni w rejonie Murowej i 28 maja wyparł Rosjan za Berezynę. W czasie bitwy warszawskiej pułk przeszedł do Dęblina, a następnie do rejonu Hrubieszowa, gdzie odznaczył się 2 września w walce z konnicą Budionnego pod Trzeszczanami. W ostatnich dniach października pułk przerzucony został na linię demarkacyjną polsko-litewską, obsadzając odcinek wzdłuż Niemna. Szlak bojowy 2 pp. Leg. w wojnie 1919-20 okupiony został ciężkimi stratami. Zginęło ok. 400 legionistów, a 2000 zostało rannych. Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej i demobilizacji 2 Dywizja Piechoty Legionów została rozmieszczona na terenie DOKX Przemyśl. Dowództwo dywizji stacjonowało w Kielcach. 2 pułk piechoty Legionów zakończył służbę na linii demarkacyjnej polsko-litewskiej i w lutym 1921 r. odszedł do Grodna rozpoczynając normalną służbę garnizonową. Z Grodna został przesunięty do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie przebywał do końca 1922 r.

2ppPodporucznicy 2 pp. Leg na tle Kasyna Oficerskiego w Sandomierzu. 1934 r.

W 1923 r. 2 pp. Leg. przybył do Pińczowa. I batalion skierowano do Staszowa, gdzie stacjonował do września 1939 r. W Pińczowie pułk zakwaterowano w dawnych rosyjskich koszarach kawaleryjskich, w wyjątkowo niekorzystnych warunkach. Do 1929 r. dowódcą pułku był płk Emil Czapliński, a po nim płk dypl. Ludwik de Laveaux. 21. IX. 1924 r. w ówczesnej siedzibie pułku na Górze Zamkowej odbyła się uroczystość przekazania sztandaru ufundowanego przez społeczeństwo Piotrkowa Trybunalskiego i Ziemi Piotrowskiej. Dowódca pułku płk Emil Czapliński, otrzymał poświęcony przez biskupa polowego Stanisława Galia sztandar, z rąk prezydenta R.P. Stanisława Wojciechowskiego. Oprócz normalnych zajęć garnizonowych w pułku prowadzono szeroko zakrojoną działalność kulturalną. Organizowano festyny, zabawy, amatorskie przedstawienia, koncerty, z których dochód przeznaczano na działalność oświatową pułku i miasta. Kilkuletni pobyt wojska w Pińczowie to dla miasta także okres intensywnego rozwoju gospodarczego. W lutym 1931 r. 2 pp. Legionów został przeniesiony do Sandomierza.
I batalion nadal stacjonował w Staszowie, a batalion II i III zakwaterowano w nowoczesnych sandomierskich koszarach. Dowództwo pułku wraz ze sztabem i kasynem oficerskim umieszczono w budynku dawnego klasztoru Reformatów, zaś kościół św. Józefa pełnił funkcję kościoła garnizonowego. 2 pp. Leg. należał do pułków I typu z etatem liczącym na stopie pokojowej 56 oficerów i ok. 1500 szeregowców. Dowódcą pułku do 1936 r. był płk dypl. Ludwik de Laveaux, a po nim płk Ludwik Czyżewski. Pobyt 2 pp. Leg. w Sandomierzu znacznie ożywił życie kulturalne i oświatowe w mieście. Współpraca między oficerami i żołnierzami a władzami i społeczeństwem od samego początku układała się bardzo dobrze. Z inicjatywy Rady Miasta powołano Koła Przyjaciół Żołnierza 2 pp. Leg. Staraniem Koła odtworzono w pułku Gospodę Żołnierską, gdzie żołnierze spędzali wolny czas od zajęć służbowych.

2pp Koło Rodziny Wojskowej w budynku Dowództwa Pułku w Sandomierzu, lata 30-te.

Ożywioną działalność prowadziło Koło Rodziny Wojskowej organizując m.in. przedszkole pułkowe i urządzając w kasynie oficerskim rauty i zabawy taneczne, z których dochód przeznaczano na cele kulturalno-oświatowe. Wojsko organizowało spotkania z ciekawymi ludźmi, wykłady o różnorodnej tematyce, wyświetlano filmy oświatowe. W koszarach funkcjonowało muzeum pułkowe poświęcone jego legionowym tradycjom. Działał amatorski teatr żołnierski, a także dziecięcy zespół teatralny. Ważną rolę odegrała pułkowa rozgłośnia radiowa. Przez radio wygłaszano pogadanki lub odtwarzano nagrania audycji centralnych. Organizowano także wycieczki krajoznawcze w różne regiony kraju. Wojskowy Klub Sportowy urządzał gry i zabawy sportowe, a także zawody np. wioślarskie czy piłki nożnej. Ważną rolę w życiu muzycznym miasta odgrywała orkiestra pułkowa prowadzona przez kapelmistrza kpt dypl. Franciszka Gorzelniaskiego. W niedzielę w koszarach urządzano poranki muzyczne. Oprócz muzyki wojskowej wykonywano również muzykę poważną. Wszystkie uroczystości państwowe i miejskie odbywały się przy udziale orkiestry pułkowej. W sezonie letnim orkiestra wyjeżdżała na występy do miejscowości uzdrowiskowych m.in. Buska-Zdroju i Truskawca. Nie zaniedbywano również działalności oświatowej. Organizowano - wspólnie z nauczycielami szkół sandomierskich - kursy nauczania początkowego dla żołnierzy analfabetów oraz liczne kursy dokształcające m.in. dla podoficerów zawodowych. Istotną rolę w upowszechnianiu wiedzy odegrała biblioteka pułkowa. Mieszkańcy Sandomierza doceniając udział wojska w życiu miasta ufundowali pułkowi aparaturę radiofoniczną, trąbkę sygnałówkę oraz 2 ckm-y. Wojsko przypieczętowało ścisły związek z miastem nadaniem Sandomierzowi w 1934 r. odznaki pułkowej.

2pp
2pp Koszary w których stacjonował 2 pp. Leg. w latach 1930-1939 r., 1936 r.

Wybuch II wojny światowej zastał 2 pp. Leg. na terenie operacyjnym Armii "Łódź", dowodzonej przez gen. Juliusza Rómmla. Miejscem koncentracji pułku był rejon Żelowa. 2. IX. d-ca płk Ludwik Czyżewski otrzymał rozkaz zorganizowania obrony na odcinku Księży Młyn - Góry Borowskie - Rozprza, na dalekim przedpolu Piotrkowa Trybunalskiego. W walce stoczonej w dniach 3-5. IX. w rejonie Gór Borowskich, mimo ogromnej przewagi nieprzyjaciela, pułk wytrwał do końca, walcząc uparcie o każdy metr ziemi. W bitwie tej 2 pp. Leg. poniósł olbrzymie straty. Zginęło 16 oficerów, 67 chorążych, podchorążych i podoficerów oraz 580 legionistów. Od 6. IX. 2 pp. Leg. ciągle walcząc, cofał się na Skierniewice, Żyrardów, Ołtarzew, aż do Modlina, gdzie wziął udział w obronie twierdzy na odcinku Zakroczymia. Walczył aż do wyczerpania amunicji i żywności do 28. IX. Kapitulacja Modlina ustalona została na honorowych warunkach, których Niemcy jednak nie dotrzymali. Obrońców Modlina przewieziono do obozów przejściowych w Działdowie i Mławie. Dopiero po 3 tygodniach zostali zwolnieni do domów. Za męstwo i bohaterską walkę żołnierzy 2 pp. Leg. gen. dyw. Juliusz Rómmel nadał pułkowi najwyższe odznaczenie bojowe Krzyż Orderu Virtuti Militari. Odznaczony został także krzyżem Virtuti Militari 5 klasy d-ca pułku płk Ludwik Czyżewski oraz 17 oficerów, chorążych i podchorążych. 2 pp Leg. został odtworzony w konspiracji w ramach Armii Krajowej. W drugiej połowie lipca 1944 r. z oddziałów bojowych Inspektoratu Sandomierskiego (obwody sandomierski i opatowski) utworzono 2 pp. Leg. AK. W jego szeregach znaleźli się m.in. partyzanci z oddziałów "Nurta" (dawniej "Ponurego") i "Jędrusiów". Po zakończeniu mobilizacji na początku sierpnia stan osobowy pułku wynosił ok. 1300 osób. Jego dowódcami byli kolejno: mjr "Kruk" Antoni Wiktorowski i mjr "Nurt" Eugeniusz Kaszyński. Pułk wziął udział w akcji "Burza" na Kielecczyźnie.
Po II wojnie światowej - mimo braku oficjalnej tradycji legionowej - pamięć o żołnierzach 2 Pułku Piechoty Legionów była wśród ludności ciągle żywa. Społeczeństwo Piotrkowa Trybunalskiego dla upamiętnienia bohaterskiej walki pod Borowskimi Górami wystawiło pomnik, który corocznie w dniu bitwy gromadzi kombatantów 2 pp. Leg. i ich rodziny. Również na cmentarzu w Zakroczymiu, gdzie znajdują się mogiły poległych legionistów spotykają się oddając hołd, ich najbliżsi i koledzy z pułku Sandomierz uczcił żołnierzy 2 pp Leg. pamiątkową tablicą na cmentarzu wojskowym, a towarzysze broni ufundowali swym poległym kolegom tablicę w kościele św. Jakuba. Po przełomie w 1989 r. nawiązano do tradycji legionowej z okresu II Rzeczypospolitej. 15 czerwca 1991 r. 2 Pułk Zmechanizowany w Giżycku (obecnie 15 Giżycka Brygada Zmechanizowana) przejął rodowód i tradycje 2 pp. Leg. W Jednostce zorganizowano Izbę Tradycji gromadząc pamiątki związane z pułkiem. Również w Jednostce Wojskowej w Sandomierzu otwarto wystawę poświęconą 2 pp. Leg. a na ścianie koszar umieszczono pamiątkową tablicę.
W 1995 r. w Muzeum Regionalnym w Bełchatowie została przygotowana stała ekspozycja poświęcona m.in. 2 pp. Leg., a Szkole Podstawowej w Woli Krzysztoporskiej nadano imię płk Ludwika Czyżewskiego.

Źródło: Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, 1997 r. - wystawa