wyk jednod
Sztandar 2 pp Leg. AK

Z 2 Dywizji Piechoty Legionów AK tylko 2 Pułk Piechoty Legionów AK nie posiadał własnego sztandaru. W 1984 r. podjęto prace, by skonkretyzować rozmowy nt. sztandaru, który ufundowany miał być zgodnie z wymogami przedwojennego Wojska Polskiego. Odpowiadali za to mjr Jan Aleksandrowicz „Szerszeń” i projektant sztandaru Mieczysław Filipczak. Honorowym prezesem Komitetu Fundacyjnego Sztandaru został Jan Aleksandrowicz „Szerszeń”. On też nawiązał kontakt z wykonawcą sztandaru i nadzorował bieżące prace przy jego wykonaniu. W skład Komitetu weszli: Wojciech Targowski „Vis” – przewodniczący, Mieczysław Gajewski „Mieczyk” – zastępca przewodniczącego oraz członkowie: Eugeniusz Dąbrowski „Mały Genek”, Mieczysław Filipczak i Franciszek Sokołowski „Frant”.

Jesienią 1984 r. przygotowano „cegiełki” fundacyjne – fotografie z projektem przyszłego sztandaru w wersji czarno-białej (500 zł) i kolorowej (1000 zł). Pozyskane środki w pełni wystarczyły na wykonanie sztandaru. Warto wymienić kilka osób, które przyczyniły się do sfinalizowania przedsięwzięcia. Ppłk dypl. Wojciech Borzobohaty „Wojan” – inicjator planów i realizator fundacji sztandaru, osobiście zajął się posrebrzaniem głowicy sztandaru. Mjr Leon Torliński „Kret” aktywizował członków Komitetu, przygotował program uroczystości poświęcenia. Wojciech Targowski wraz z małżonką Danutą przygotowali pamiątkowe plakietki (krajki) na uroczystość poświęcenia sztandaru (500 szt.), Eugeniusz Dąbrowski „Genek” przygotował i prowadził „Księgę Pamiątkową Sztandaru”, którą zakupił Mieczysław Gajewski „Mieczyk”. Stanowi ona najcenniejsze źródło jego historii. Mjr Aleksandrowicz zajął się wykonaniem drzewca sztandaru.

Dziś z powodu sprzecznych danych trudno jest jednoznacznie ustalić historię sztandaru. Jak wynika z „Historii sztandaru 2 pp Leg. Armii Krajowej Sandomierz” autorstwa Edwarda Malinowskiego, która jest podpisana przez pięć osób – Aleksandrowicz uzgodnił wykonanie sztandaru z zakonnicami w Poznaniu. Niestety nie mogły one dotrzymać terminu (lipiec 1985 r.). W związku z tym Torliński zlecił jego wykonanie zakładowi hafciarskiemu w Starogardzie Gdańskim. Sztandar z zakładu odebrał osobiście Torliński i przywiózł do Sandomierza samochodem ppor. Józefa Bojanowskiego „Waltera” z Gdańska. Natomiast w świetle relacji D. Targowskiej, to ona osobiście autobusem przywiozła sztandar z Łodzi.

Wraz z pracami fundacyjnymi upamiętniono poległych żołnierzy 2 pp Leg. AK w bitwie pod Pielaszowem. Na Cmentarzu Katedralnym w Sandomierzu wyznaczono symboliczną mogiłę żołnierzy w Kwaterze Akowskiej. Na cmentarzu parafialnym w Malicach Kościelnych ufundowano trwałą mogiłę dla pochowanych tam 8 żołnierzy batalionu kpt. Ignacego Zarobkiewicza „Swojaka”. Poświęcenie obu mogił odbyło się 27 lipca 1985 r.

Przy sandomierskiej katedrze 28 lipca 1985 r. miało miejsce wbicie 21 gwoździ w drzewiec sztandaru. Następnie ks. bp Edward Materski ordynariusz diecezji poświęcił sztandar 2 pp Leg. AK, którego rodzicami chrzestnymi byli mjr Aleksandrowicz „Szerszeń” i Anna Lubowicka „Hanka”. W skład pocztu sztandarowego weszli: Zdzisław Rachtan „Halny”, Eugeniusz Dąbrowski „Genek” i Anna Lubowicka „Hanka”. Po poświęceniu sztandar przez rodziców chrzestnych został przekazany ppłk. dypl. Wojciechowi Borzobohatemu „Wojanowi”, który z kolei wręczył go chorążemu sztandaru Zdzisławowi Rachtanowi „Halnemu”. Po poświęceniu odbyła się uroczysta Msza św. celebrowana przez ordynariusza diecezji w intencji poległych i pomordowanych żołnierzy Inspektoratu Sandomierskiego AK.

Po ufundowaniu sztandaru 2 pp Leg. AK narastały nieporozumienia wokół opieki, przechowywania i dysponowania nim. Wolą ppłk. Borzobohatego sztandar miał być przechowywany w katedrze, co nigdy nie nastąpiło. Do dysponowania nim Borzobohaty upoważnił Jana Pękalskiego „Borowego”, zlecając jednocześnie patronat mjr. Torlińskiemu. Honorowym chorążym mianował „Halnego”. Gdy konflikt zaczął narastać, Borzobohaty opiekę i prawo dysponowania sztandarem powierzył mjr. Torlińskiemu, a pod jego nieobecność – prezesowi powstałego w 1989 r. Okręgu ŚZŻAK w Tarnobrzegu, Rajmundowi Aschenbrennerowi.

Sztandar był przechowywany w prywatnych domach. Wiadomo, że latem 1991 r. sztandar został odebrany od Tadeusza Religi „Orlicza” z Ostrowca Św. i przywieziony do Sandomierza. Od sierpnia był w mieszkaniu Bronisława Polita. Od 1991 r. decyzją Koła ŚZŻAK w Sandomierzu zatwierdzoną przez Zarząd Okręgu w Tarnobrzegu przechowywany był w mieszkaniu Edwarda Lisowskiego, byłego żołnierza zawodowego 2 pp Leg.

W lipcu 1993 r. dokładnie oczyszczono obie strony płatów sztandaru, uszyto nowe szarfy biało-czerwone dla pocztu. Renowacje wykonały Siostry Zakonu Św. Franciszka.

Nowy podział administracyjny spowodował, że od 1999 r. Sandomierz zaczął podlegać pod Okręg ŚZŻAK Kielce. Zarząd Okręgu 9 marca 1999 r. przekazał W. Targowskiemu sztandar pod opiekę.

Sztandar od 2009 r. był przechowywany w kaplicy Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu i był pobierany stamtąd przez Targowskiego i upoważnione przez niego osoby. W tym okresie, od 2004 r., coraz częściej poczet sztandarowy składał się z członków organizacji „Strzelec” w Sandomierzu. Po uroczystościach był zwracany do gabloty w kaplicy seminarium.

Od 2012 r. Koło ŚZŻAK w Sandomierzu chciało przejąć dyspozycję nad sztandarem. Miał on być po renowacji eksponowany w ratuszu, podobnie jak portret prof. Zbigniewa Kabaty „Bobo” – żołnierza oddziału „Jędrusie” i 2 pp Leg. AK. Prezes Zarządu Głównego ŚZŻAK 30 października 2012 r. nakazał W. Targowskiemu udostępnienie sztandaru dla koła w Sandomierzu. Sztandar nie został przez niego wydany na uroczystości 11 listopada 2012 r. w Sandomierzu (wcześniej nie został udostępniony na pogrzeb ppor. Witolda Józefowskiego „Misia”, szefa „Kedywu” 28 czerwca 2008 r. w Warszawie), a następnie zabrany z seminarium. Po tym wydarzeniu Prezes ZG ŚZŻAK Stanisław Oleksiak zadecydował 26 listopada 2012 r. o przekazaniu sztandaru mjr. Leonowi Etwertowi – prezesowi Okręgu Radom ŚZŻAK. Wojciech Targowski przekazał 21 grudnia 2012 r. sztandar do Radomia.

Starania Koła ŚZŻAK w Sandomierzu doprowadziły do tego, że dysponentem sztandaru stało się koło w Sandomierzu. We wrześniu 2013 r. sztandar powrócił z Radomia i był przechowywany u Janusza Hofbauera. Po raz pierwszy był zaprezentowany na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym koła 18 października 2013 r.
Uchwałą Okręgu Kielce ŚZŻAK z 13 kwietnia 2015 r. koło w Sandomierzu ma dwa sztandary: 1) sztandar Koła ŚZŻAK w Sandomierzu i 2) sztandar 2 pp Leg. AK. Do czasu umieszczenia sztandaru w godnym miejscu, celem stałej ekspozycji obydwa zostały umieszczone w zamykanych na klucz gablotach w Szkole Podstawowej nr 3 im. AK w Sandomierzu. Dysponował nimi prezes koła, a za jego zgodą wydawał je dyrektor szkoły.

11 listopada 2016 r. na Cmentarzu Wojskowym w Sandomierzu weterani 2 pp Leg. AK przekazali Markowi Bronkowskiemu, burmistrzowi Sandomierza sztandar 2 pp Leg. AK jako depozyt fundatorów do Sali Pamięci sandomierskiego ratusza. Aktu przekazania dokonali: Alicja Kaszyńska, Wojciech Targowski oraz Janusz Kamocki „Mamut”. Ustalono, że sztandar może być używany w uroczystościach organizowanych przez Urząd Miasta i Koło ŚZŻAK w Sandomierzu.
W 2017 r. dokonano na koszt miasta renowacji sztandaru pozostającego w depozycie u burmistrza Sandomierza. A rok później sztandar został wypożyczony na pierwszą przysięgę żołnierzy 10 Świętokrzyskiej Brygady Obrony Terytorialnej.

Mimo tego zamieszanie wokół sztandaru nie zakończyło się, czego dowodzi artykuł Klaudii Tajs w „Echu Dnia” z 22 lipca 2019 r.: „Sandomierscy strzelcy przekazali w depozyt sztandar 2 Pułku Piechoty Legionów Armii Krajowej w depozyt [sic!] 10 Świętokrzyskiej Brygady Obrony Terytorialnej”.

Po latach tułaczki sztandar znalazł godne miejsce. Uroczystość zwrotu sztandaru na ręce Marcina Marca, burmistrza Sandomierza, odbyła się 2 marca 2020 r. Od tej pory znajduje się on w odremontowanym parterze miejskiego Ratusza w specjalnej gablocie.

dr Piotr Sławiński
Archiwum Państwowe w Kielcach
Oddział w Sandomierzu